Alfa Romeo Selespeed şanzıman kullanım rehberi

“Ustaların dediği”ne her zaman kulak asmayın: Kendi arabam Alfa Romeo 156 Selespeed özelinde, tek kavramalı otomatik şanzımanların büyük çoğunluğuna uyarlanabilir bir makale olacak bu.

Bu yazı büyük oranda Alfisti Turkey forumunda yayınlanmış konudan alıntı olup, blog biçemine getirilmiştir.

---

Şimdi önce, nedir bu Selespeed? Efendim araba almaya gittiğinizde “otomatik vites” denen şeylerin çalışma sistemleri birkaç alt gruba ayrılır. Bunlardan biri herkesin bildiği, “tork konvertörlü” dediğimiz otomatik vites. Hani freni bırakınca ufak ufak ilerleyen şey var ya, o. Bir diğeri (kısmen arızasıyla) meşhur DSG gibi “çift kavramalı otomatik”. İşte bunun esas adı “Robotize Manuel” şanzımandır. Manuel şanzımanla aynı mantık, pedalı olmasa da içinde debriyaj-baskı balatası ve dişliler var.

Bu Çift Kavramalı’lardan çok önce, tek kavramalı robotize manuel şanzımanlar vardı. Konumuz olan Selespeed bu tek kavramalı sistemlerin bizim gibi ölümlüler için satışa sunulmuş ilk türü. Diğer markalarda Ferrari F1, Lamborghini E-Gear, BMW SMG, Fiat Dualogic, Citroen ETG/Sensodrive, Opel Easytronic gibi isimlerle de görürsünüz. Basitçe, babanızın eski arabasındaki vites kutusunu koymuşlar, üstüne bir tane robot oturtmuşlar (robotize ya), içerideki debriyajı falan da bu fazla deyip atmışlar. Robot sizin yerinize vites değiştiriyor.

Bu günün konusu “Selespeed nasıl kullanılır?”. Bu konuda Selespeed kullanımı ve sağlıklı bir Selespeed’den ne tepkiler almanızın normal olduğunu paylaşacağım. Normal kullanım dışında, yeni bir SS almak için denerken de faydası olur diye umuyorum. Yazacaklarım 2003 model, ikinci nesil Selespeed robotlu 156’da geçerli. 147 ve GT de üç aşağı beş yukarı böyle çalışır. Birinci nesil robotlar biraz daha farklı olabilir ama prensip olarak aynıdır.

Yine bu yazıda tam durmadan geriye takmak, el freni çekip gazlamak gibi mevzulara girmeyeceğim. Gerek var mı zaten? 🙂

Öncelikle Selespeed’e şu bakış açısının çok işe yaradığını gördüm: Selespeed, yanınızda iyi bir şoförün sizin adınıza debriyaja basıp vites değiştirdiği bir tür manuel şanzımandır. Dolayısıyla gazı kalkıştan sürüşe manuel arabada kullandığınız gibi kullanmalısınız. Bunu aklınızda tutarsanız işin büyük kısmını çözersiniz.

Selespeed’i çalıştırmak

Selespeed’li bir aracın sol ön kapısını açtığınızda pompa motoru devreye girer ve siz kontağı açana kadar genelde yeterli basınç sağlar. Kontağı açıp, elbette kontrol ışıklarının sönmesini bekledikten sonra, ayağınız frendeyken marşa bastığınız zaman vites boşa geçer ve araba çalışır. Zaten manuel şanzımanda da böyle yapacaktınız; arabayı boşa alıp marşa basacaktınız. Burada frene basma şartının sebebi, Selespeed’in yanlışlıkla marşa basıp birilerini ezmenizi engellemek.

Sonra yine frene basıp birinci veya geri vitese takıyorsunuz ve arabayı yerinden kaldırıyorsunuz.

Selespeed’i kaldırmak

Kullanıcıların en çok zorlandığı yerlerden biri budur. Buradaki anahtar kelime yine manuel şanzıman kullanır gibi kullanmak. Manuel şanzımanda debriyajı kavrama noktasına kadar çekip hafifçe gaza basarak ilerleyecektiniz.

Selespeed sizin gitme isteğinizi gaz pedalı konumuna göre algılar. Siz gaza bastığınız zaman hareket etmek istediğinizi anlar ve baskı balatayı kavrama noktasına kadar getirip hazırlığını yapar. Aynı manuel vitesteki gibi, kavrama noktasına gelmesine fırsat vermeden gaza basmaya devam ederseniz zıplayarak ani bir kalkış yapabilir.

Gaza hafif dokunduğunuz zaman kavrama noktasına gelmesi çok belirgin bir histir. İşte burada yapmanız gereken, araba hareket etme eğilimine girmişse ayağınızı kısa süre bekletmek, girmemişse de çok çok az daha gaz verip yine orada beklemek. Söylediğim ve bu yazıda defalarca da söyleyeceğim gibi, manuelde de böyle yapacaktınız.

Pek kimsenin bilmediği bir şey ise, Selespeed’de gaz pedalı hareketlerinizin kararlı olmasının önemidir. Selespeed sizin gaz pedalına basma hızınız, gaz pedal konumu gibi bilgileri inceleyerek, baskı balatayı ne kadar hızlı kapatması gerektiğini hesaplayıp bir tablo (tork aktarım tablosu) çıkarır. Eğer bu tablo seçildiği anda gaz pedalını farklı bir profilde kullanmaya kalkarsanız Selespeed’in yeni bir tablo hesaplaması gerekir. Çoğu kullanıcının özellikle park manevralarında zıplaya zıplaya parketmesinin sebebi budur. Anlık olarak gaza fazla basarlar, tam SS buna uygun tabloyu hesaplayıp profili seçtiğinde aniden gazı keserler, hop yeni tablo ve yeni profil, o anda tekrar gaz, aaa, yeni tablo, yeni profil…

Başta söylediğim, yanınızda birisi var ve debriyaja basıp vites değiştiriyor gibi düşünün. Arkadaşınız sizin gaza nasıl bastığını da anlıyor olsun. Siz gaza bastınız, arkadaşınız kavrama noktasına geldi, bıraktı bırakacak hop siz gazı bıraktınız. Küfreder. Selespeed en azından sadece zıplıyor. 😀

Elbette Selespeed’le hata yapıp gaza fazla basmış olabilirsiniz ve güvenlik için gazı bırakmanız gerekir. Aldırmayın, bir sonrakinde doğru basarsınız olur biter.

Selespeed’i RAMPADA kaldırmak

Hill Holder’ı olmayan Selespeed’le rampada kalmak çoğu kullanıcının kabusudur. Hepsi boşa korkuyor.

Selespeed rampa yukarı kalkma işini manuel şanzımandaki sizden çok daha iyi yapar. Kavramanın gaz pedalı konumuna göre hesaplandığını hatırlayın ve ayağınızı frenden çeker çekmez gazın üzerine koyun. Bir önceki “Selespeed’i kaldırma” başlığında bahsettiğim şekilde gaza az bir miktar basın. Anında kavramaya hazırlanır ve yarım debriyajda bekler. Pedala küçük bir miktar daha fazla basın. Hop. Hareket ediyorsunuz.

Ayağınızı frenden çekmenizle gaza basmanız arasında geçen sürede arabanın çok kayacağı dik rampada ne yapacaksınız? El freni pek çok sürücü için en kolay seçenek. Ama Selespeed’in bir güzelliği, frene bassanız da kavrama yapabilmesidir. Emekliye ayırdığınız sol ayağınızı fren pedalına koyun. Debriyajı falan yok nasıl olsa. Sağ ayağınızla gaza dokunun ki kavramayı yakalasın. Sol ayağınızı frenden çekin ve gaza biraz daha basıp devam edin.

Selespeed’de vites değişimleri

Ayağını gazdan çekme!

Bu konuyu birinci-ikinci vites geçişleri ve sonrası olarak ikiye ayırabilirsiniz. Selespeed’in birinci vitesi manuellere göre daha yüksek oranlıdır. Geri kalan oranlar ise birebir aynıdır. Dolayısıyla manuele göre birinci ve ikinci vitesler arasında daha geniş bir boşluk var.

Bu yüzden genelde birinci vitesten ikinci vitese elle geçişte kullanıcılar sarsıntı hisseder. Vites kararını Selespeed’e bırakırsanız bu sarsıntıyı azaltmak için birinci viteste orta devirleri bekleyecek ve geçeceği (ikinci) vitesteki motor devriyle tekerlek hızının daha uyumlu olmasını sağlamaya çalışacaktır.

Bu sarsıntıya karşı alabileceğiniz en iyi önlem tıpkı kaldırıkenki gibi gaz pedalına düzgün ve kararlı şekilde basmak. Çok fazla basarsanız “spor” kullanım istediğinizi düşünüp performansa yönelik geçişlere başlayabilir, her geçişte sırtınıza tekmeyi yersiniz. Gaza basıp refleks olarak vites değişimi için gazı bırakırsanız yeni tablo hesaplaması gerekir, bu arada yine sırtınıza tekmeyi yersiniz (bu sefer küt sesiyle). Kararlı olmazsanız Selespeed’i de yanıltırsınız.

Vites değişimlerindeki altın tavsiye ise değişim sırasında ayağınızı gazdan çekmemek ve daha fazla da basmamak. Korkmayın, Selespeed bir kere vites değiştirmeye karar verdiyse gazı kökleseniz de devir çeviremezsiniz çünkü vites değişiminden hemen önce gaz kelebeği kontrolünü sizden alır, torku düşürür, vites değişiminden hemen sonra da kontrolü size iade edip kaldığı yerden tork üretmeye devam eder. Eğer tam vites değişimi sırasında gaz pedalı konumunu değiştirirseniz ne olur? Önceki paragraflardaki tablolar vardı ya. Hah, o olur işte. 🙂

Burada iki paragraflık mola verelim. Selespeed’in vites geçişleri normalde 0.7 saniye civarı sürer. Eğer 5000 devrin yukarısındaysanız VE gaz pedalına %60’tan fazla basıyorsanız süre bir miktar kısalır. Bu süre Selespeed’in hızlı vites değiştirmeyi becerememesinden değil, baskı balata ve aktarmayı korumak istemesinden kaynaklanan bir ayardır. Detaya girersek, Selespeed’de vites yükseltmek genellikle düşmekten daha uzun sürer. Sebebi şanzıman kontrolcüsünün debriyajı “bırakmadan” önce motor devrinin şanzıman devriyle benzer seviyeye gelmesini beklemek istemesi. Vites düşerken aragazı verip hızla devir eşitleyebiliyor. Ama yükseltirken motor devrinin geçeceği vites ve o anki hızla uyumlu bir noktaya kendiliğinden düşmesini beklemek zorunda. Motor devri ne kadar hızlı uyum sağlarsa o kadar çabuk vites değiştirebilir.

Aynı sistem GTA Selespeed’de, Ferrari 355F1’de, F430’da ve BMW SMG’de de kullanılıyor ve Ferrari için 150 milisaniye, BMW için 65 milisaniye gibi sürelere kadar düşebiliyor. Selespeed dahil tüm bunların atası olan Ferrari F1 yarış arabaları ise 15 milisaniyede vites değiştirebiliyor. Ancak bu araçların hepsinde motor çok daha ani tepki veriyor, hatta F1 araçlarında manuel olsa durduğu yerden start almak basbayağı pilotaj gerektiriyor (ara: hafif volan 🙂 ). Ayrıca bu araçların hepsinde daha yüksek dayanımlı, çok daha pahalı aktarma organlarına sahiptirler ve buna rağmen aynı tarzda kullanımda normal bir Selespeed’den çok daha önce ağır bakıma girmek zorunda kalırlar.

Yani Selespeed kötü tasarlanmış bir robotize manuel değildir. Ayrıca DSG’nin aksine Selespeed’de tüm vites değişimleri aynı süreyi alır. DSG’de yavaşlarken birden hızlanmaya karar verirseniz sırf şanzımanın hazırlanması 1 saniyenin üzerinde sürebilir.

Vites düşme işlerine gelelim. Selespeed’in vites değişiminde en çok kafasını karıştıran şey kullanıcının SS’le aynı anda müdahale etmesidir. Piyasada “Elle vites atma kafası karışır” dedikleri de bu. Selespeed bir vites düşmeye karar verdiği anda siz de vites düşmeye kalkarsanız iki vites birden düşer. Bu davranışı vites yükseltirken göstermez; vites yükseltirken aynı anda siz de yükseltmeye basarsanız normal kullanımda anlamsız olacağı için sizin komutunuzu gözardı eder. Ancak gerçek hayatta iki vites düşmek çok da anlamsız değildir, hatta bazen güvenlik için gereklidir ve en önemlisi; yolu gören sizsiniz, Selespeed değil.

Dolayısıyla Selespeed “vardır bi’ bildiği” der ve hem kendi vites düşme işini sürdürür, hem de sizin komutunuzu yerine getirir. Sizi sollamaya çıkıp karşıdan beklenmedik bir araç geldiğini gördüğünüz zaman sol şeritte far görmüş tavşan gibi bırakmaz.

Öyle olursa ne olur? Bu genelde erken gaza bastığınızda başınıza gelir. Diyelim ki üçüncü viteste, çok düşük devirdesiniz ve önünüzdeki yavaş aracı sollamak için vites düşürüp gaza basacaksınız. Eğer gaza basma işini saniyenin onda bir bile erken başlatırsanız devriniz düşük olduğu için Selespeed hızlanmanıza daha uygun olan ikinci vitesi seçmeyi başlatır. O anda siz de vites düşme komutunu gönderdiğiniz için, “bir bildiği vardır” düsturuyla hareket edip birinci vitese geçiverir, hem de aragazı vererek! Bu ilk başıma geldiğinde eşim yanımdaydı, “Arabaya bak, önünde yavaş gidince kendi kendine atar yapıyor” dedi.

Çevrenizden duyacağınız bir diğer durum ise rampada kakalak gibi kalıp patinajla kalkması, veya dönel kavşaklarda gazlayıp çıkmaya niyetlenirken SS’in vites düşmeye durması. Bu hikayelerin çoğu “gaza bastım boşa düştü sonra patinajla fırladı” şeklinde biter. İşte burası da manuel gibi düşünerek kullanmanız gereken bir yer. Rampa senaryosu şöyle, “City”, yani otomatik modda kavşağa geldiniz, hızınızı iyice kestiniz, sağa dönüp rampaya saracaksınız. Veya rampa yukarı dur-kalka yakın trafikte gidiyorsunuz. Hızınızdan dolayı Selespeed 2. vitese düşmüştü. Rampayı çıkmak için gaza bastınız, ancak güç talebiniz 2. viteste karşılanamayacağı için Selespeed vites düşme ihtiyacı hissedecektir. Ama vites düşme süresi bir çift kavrama kadar kısa olmadığı için rampa yukarı yarım saniye de olsa boşta kalan araba durma noktasına gelecektir. Daha da kötüsü, bu aşamada siz araç “gitmiyor” diye refleks olarak daha fazla gaza basacaksınız. Bu da alt vitese geçtiği anda aşırı yüksek gücü tekerleklere iletmesiyle sonuçlanacak.

Bunun en düzgün çözümü yolunuza göre vitesi kulakçıktan seçivermek. Hatırlayın, yolu Selespeed görmüyor, siz görüyorsunuz. Yani Selespeed’in ancak olay gerçekleştikten sonra tepki verebileceği durumu siz önden görüp gerekli vitese önceden geçebilir, bu durumda hiç kalmadan yolunuza devam edebilirsiniz. Dönel kavşak durum bu kadar ekstrem olmamakla birlikte benzer -orada kickdown yapmazsanız çoğu kez 2. viteste kurtarırsınız.

Bu arada evet, Selespeed birinci vitesin yelpazesine uygun her hızda birinci vitese geçebilir. Ayrıca tüm vites düşmelerde boşa alınca az ya da çok “aragazı” verip baskı balatayı kapatır. Şöyle işler; siz vites düşme komutunu verdiğinizde baskı balatayı ayırır ve tam bu anda hedef viteste, bulunduğunuz hızda motor devrinin kaç bin rpm olması gerektiğini hesaplar. Motoru o devre çıkarıp baskı balatayı bırakır. Böylece hem aktarma organlarına zarar vermemiş olur, hem de arabanın aniden öne yığılıp arkasını bırakmasını engeller. Yanlışlıkla yaptığınız aşırı vites düşmelerin aktarma organlarına bir zararı yoktur, buna birinci vites de dahil. Zaten şanzımanı dağıtacak bir vitesi de seçemezsiniz; 5. viteste 120’yle giderken birinci vitese geçme komutu verirseniz Selespeed herhangi bir motor devrinde birinci viteste o hızda olamayacağını hesaplar, “salak mısın?” der ve sizin istediğiniz birinci vitese değil, kendi uygun gördüğü en düşük vitese geçer.

Durma ve parketme

Selespeed’de bir “Park” konumu yoktur. Durup kontağı kapattığınız zaman, zaten yeterince yavaşladığında birinci vitese geçmiş olur ve kontağı kapattığınızda da birinci viteste kalır. Ya da geri geri park ettiyseniz geri viteste. El frenini çekip arabadan inin. Bir şey yapmanıza gerek yok. Ha, yokuşta falan parkettiyseniz yokuşun yönüne göre geriye takabilirsiniz mesela. Manuel şanzımandır demiş miydim?

Bu önerilere uygun kullanırsanız büyük oranda rahat bir Selespeed kullanımınız olur. Bu durumlarda vereceği tepkilerdeki değişikliklerde bakım ihtiyacı olabileceğini gözönünde tutun. Mesela vites değişim süreleri uzamışsa çoğu zaman bu sensörlere işaret eder (çünkü sensör bilgilerinde tutarsızlık algıladığında kendini korumak için güvenli moda geçer). Kalkış ve değişimler küt-küt diye oluyorsa baskı balata itici ayarı yapılması gerekiyor olabilir. Hareket halinde kendiliğinden boşa atıyorsa kesin bir sorun vardır çünkü Selespeed’in normal çalışmasında hareket halinde boşa atmak diye bir şey yoktur. Arıza ihtimali gördüğünde kendinizi yol kenarına atabilmeniz için zaman tanımak ve gerekiyorsa arabayı çekebilmenizi, rölantide motoru çalıştırabilmenizi sağlamak için güvenlik nedeniyle boşa atar.

En sık yapılan hata ve sebep olduğu arıza

Selespeed’i yarım debriyajda hiçbir zaman bekletmeyin. Manuel şanzımanı da böyle yapmıyorsunuz zaten. Selespeed kavrama nokasını sizden çok daha hassas şekilde yakalar ve muhafaza eder. Dolayısıyla rampada fren pedalını bırakıp gaza hafif basarak yarım debriyajla beklerseniz baskı balatayı ısıtır ve ısrarla beklettiğinizde yakarsınız. Duruyorsanız frene basacaksınız. Gaza sadece hareket edeceğinizde basacaksınız. Korkmayın, Selespeed’in rampa yukarı kalkışında geri kaçma miktarı sadece sizin ayağınızın frenden gaza ne kadar hızlı geçtiğine bağlıdır. Gaza dokunduğunuz anda yarım debriyaja geçer ve geri kaçmayı anında durdurur. Aşırı dik yokuşlar müstesna; ama hill holder’ı olmayan tüm araçlar, manuel olsun otomatik olsun aşırı dik yokuşlarda geri kaçabilir.

Baskı balatada bir sıcaklık sensörü vardır ve Selespeed dumanlar içinde balatayı yakmadan çok önce size arıza lambasını yakarak durumu bildirir. Aynı alışkanlıkla manuel araba kullanırken böyle bir “arıza” almamanızın sebebi, manuel şanzımanlı arabada baskı balata sıcaklığı için bir sensör ve tabii bunun arıza lambasının da olmamasıdır. 😀 Yani bu bir “Selespeed ısınma problemi” değil, doğru düzgün kullanmanız için arabanın size ipucu vermesidir.

Böyle bir durumda balatayı soğutmalısınız; bunun için de iki seçeneğiniz var. Ya gaza basıp tam kavramayı sağlayarak ilerleyeceksiniz, ya da sağa çekip duracaksınız. Gaza basıp tam kavramayı sağladığınız zaman baskı balata daha fazla ısınmaz çünkü artık kaydırma modunda kalmaz. Hemen soğumaya başlar. Selespeed’in “abi yanıyoruz!” uyarısına kulak asmazsanız kendinizi sanayide bulur, eline çayını alıp yanınıza oturan elemanın Selespeed çok arıza çıkarıyor diye almadığı geyiklerini çekersiniz.

SS’in hassasiyetiyle ilgili iyi haberi vereyim bu arada. Debriyajı sizden daha iyi kullanması kesin olduğundan, bahsettiğim şekilde kullanıldığında aynı şoförün aynı şekilde kullandığı manuel araçtan daha uzun baskı balata ömürleri sağlayabilir.